Վիտամիններ

ՎԻՏԱՄԻՆ B1 (թիամին)
Մարդու համար գործնական նշանակություն ունեն հետևյալ վիտամինները`B1 (թիամին), B2 (ռիբոֆլավին) B3 կամ PP (նիկոտինաթթու), B5 (պանտոտենաթթու), B6 (պիրիդոքսին), B9 (ֆոլաթթու), B12 (ցիանակոբլամին): 

Վիտամին B1-ը (թիամին) կարևոր նշանակություն ունի ածխաջրերի փոխանակության գործընթացներում: Բացակայության դեպքում առաջանում է բազմանյարդաբորբ: Օրգանիզմը թիամին ստանում է սննդի հետ, իսկ որոշ քանակություն գոյանում է աղիքների միկրոօրգանիզմների կողմից, սակայն դա չի բավարարում ֆիզիոլոգիական պահանջը: 

Վիտամին B1-ի անբավարարությունից թուլանում է աղիքների գալարակծկանքը, առաջանում է փորկապություն, մկանային թուլություն, նվազում ֆիզիկական և հոգեկան աշխատունակությունը: Բացակայության կամ աննշան պակասի դեպքում առաջանում է նյարդային համակարգի ծանր հիվանդություն` բերի-բերի: Սննդի հետ նույնիսկ բավարար քանակով թիամին ստանալիս վիտամինային անբավարարություն է առաջանում քրոնիկական ալկոհոլամոլությամբ, շաքարախտով, ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդություններով տառապող անձանց օրգանիզմում: Որոշ դեղանյութեր (օրինակ` հակաբիոտիկները) քայքայում և նվազեցնում են թիամինի ակտիվությունը: 

Վիտամին B1-ը պարունակվում է խմորասնկերում (հատկապես գարեջրի), հացի կվասում, հացահատիկային և ընդավոր բույսերում, հիմնականում ցորենի սաղմում և թեփում (բարձր որակի ալյուր ստանալիս թեփը հեռացվում է, որից թիամինի պարունակությունը փոքրանում է): Վիտամին B1-ով հարուստ են նաև սոյան, հնդկացորենը, եգիպտացորենը, կենդանական ծագման մթերքներից` լյարդը, խոզի ոչ յուղոտ միսը, երիկամները, սիրտը: Մթերքի ջերմային մշակումից թիամինը քիչ է քայքայվում: Չոր մթերքները պահելիս թիամինի պարունակությունը չի փոխվում: 

Վիտամին B1-ի ԱՆԲԱՎԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ կլինիկական դրսևորումները

Ախորժակի աստիճանաբար կորուստ, մարսողության խանգարում: 

Սրտխառնոց, փորկապություն, քաշի արագ անկում: 

Մկանային թուլություն, վերջույթների զգայունության կորուստ, գլխապտույտ: 

Շարժումներն առաջացնում են սրտխփոց և հևոց: 

Արագ հոգնելիություն: 

Խորացող B1 անվիտամինությունը` բերի-բերին, ընթանում է ստորին վերջույթների լուծանքով և մկանային հյուծմամբ:

ՎԻՏԱՄԻՆ B 2 (ռիբոֆլավին)

Մարդու համար գործնական նշանակություն ունեն հետևյալ վիտամինները`B1 (թիամին), B2 (ռիբոֆլավին) B3 կամ PP (նիկոտինաթթու), B5 (պանտոտենաթթու), B6 (պիրիդոքսին), B9 (ֆոլաթթու), B12 (ցիանակոբլամին): Վիտամին B2-ը (ռիբոֆլավին) մասնակցում է աճման, աշխաջրերի, ճարպերի, սպիտակուցների փոխանակությանը: Կարգավորում է կենտրոնական նյարդային համակարգի գործունեությունը, ներգործում աչքում տեղի ունեցող փոխանակության վրա, ապահովում է լուսային և գունային տեսողությունը: Օրգանիզմը վիտամին B2 ստանում է սննդի հետ: Անբավարարության դեպքում առաջանում են շրթունքների չորություն, ճաքեր, բերանի նկյուններում ուտիչ, մազերը թափվում են, կարող է առաջանալ շաղկապենաբորբ և կոպաբորբ: Վիտամին B2 պարունակում են ձուն, պանիրը, կաթը, միսը, ոսպը, սոյան, կանաչ ոլոռը, խմորասնկերը, ինչպես նաև տանձը, դեղձը, գազարը, լոլիկը, ճակնդեղը, ծաղկակաղամբը և այլն:Կաթնաթթվային բակտերիաները սինթեզում են վիտամին B2: Ռիբոֆլավինը շատ զգայուն է անդրամանուշակագույն ճառագայթների նկատմամբ, ուստի դրա պատրաստուկները և սննդամթերքը պետք է պահել արևի ճառագայթներից պաշտպանված տեղում: Խոհարարական մշակման հետևանքով B2-ի փոքր քանակություն է կորչում: Մթերքները չորացնելիս, մանրէազերծելիս, բանջարեղենը և միսը եփելիս կորչում է վիտամինի մոտ 20 %-ը: Վիտամին B2-ի ԱՆԲԱՎԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ կլինիկական դրսևորումները Ախորժակի վատացում, քաշի անկում, մկանային թուլություն: Շրթունքների լորձաթաղանթի վրա առաջանում է դեղին կեղևով պատված ճաքերի մանր ցանց, մաշկը թեփոտում է մանր թեփուկներով: Բերանի անկյուններում առաջանում են ցավոտ խոցեր: Լինում են աչքերի այրոց, արցունքահոսություն: ՎԻՏԱՄԻՆ B5 (պանտոտենաթթու) Մարդու համար գործնական նշանակություն ունեն հետևյալ վիտամինները`B1 (թիամին), B2 (ռիբոֆլավին) B3 կամ PP (նիկոտինաթթու), B5 (պանտոտենաթթու), B6 (պիրիդոքսին), B9 (ֆոլաթթու), B12 (ցիանակոբլամին): Վիտամին B3-ը կամ PP-ն (նիկոտինաթթու) մասնակցում է բջջային շնչառության ռեակցիաներին, սպիտակուցային փոխանակությանը, բարձրացնում է օրգանիզմում բուսական սպիտակուցների օգտագործումը, կանոնավորում ստամոքսի հյութազատիչ և շարժողական ֆունկցիաները, լյարդի գործունեությունը, բարելավում է ենթաստամոքսային գեղձի հյութազատությունն ու բաղադրությունը: Նիկոտինաթթվի, ինչպես նաև սպիտակուսների անբավարարությունը հանգեցնում է պելագրայի (քրոնիկական հիվանդություն) առաջացմանը: Վիտամին B3-ը կիրառվում է (պարտադիր բժշկական խորհրդով) նշված ու շատ այլ հիվանդությունների բուժման ու կանխարգելման համար: Մեծ չափաքանակներն առաջացնում են տհաճ, բայց օրգանիզմի համար ոչ վնասակար երևույթներ: Վիտամինի ընդունումից մի քանի րոպե հետո նկատվում է դեմքի մաշկի ուժեղ կարմրություն, ջերմության զգացում, որը տարածվում է մարմնի այլ հատվածների վրա և կարող է ուղեկցվել մաշկի ջերմաստիճանի իրական բարձրացումով: Նիկոտինաթթվի հիմնական աղբյուրն են ընտանի թռչունների և տավարի միսը, լյարդը, երիկամները, խմորասնկերը, բրնձի թեփը, ցորենի սաղմերը: Եգիպտացորենում և հացահատիկային բույսերում գտնվում է կապված և օրգանիզմի համար ոչ յուրացվելի ձևով: Պահելիս և խոհարարական մշակման ենթարկելիս նիկոտինաթթուն շատ կայուն է: Բարձր ջերմաստիճանը, եփելը, տապակելը, գրեթե չեն ազդում մթերքներում եղած պարունակության վրա: Կայուն է նաև լույսի, օդի, ալկալիների ներգործության նկատմամբ: Անբավարարության կանխարգելման նպատակով սնունդը պետք է լինի բազմազան: Վիտամին B3-ի ԱՆԲԱՎԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ կլինիկական դրսևորումները Առաջանում են պելագրայի երևույթներ` PP անվիտամինություն: Նկատվում են դյուրագրգռելիություն, անքնություն, տրամադրության ընկճում, շրթունքների չորություն և գունատություն: Լեզուն վառ կարմիր է, փառակալած և այտուցված: Լուծ` առանց լորձի և արյան առկայության: Մկանային ցավեր: Գարնանը և ամռանը մաշկի վրա առաջանում են արագ մեծացող վարդագույն բծեր, մաշկի ախտահարված հատվածները հաստանում են, մաշկը դառնում է գորշ դարչնագույն և թեփոտում է: ՎԻՏԱՄԻՆ B 6 (պերիդոքսին) Մարդու համար գործնական նշանակություն ունեն հետևյալ վիտամինները`B1 (թիամին), B2 (ռիբոֆլավին) B3 կամ PP (նիկոտինաթթու), B5 (պանտոտենաթթու), B6 (պիրիդոքսին), B9 (ֆոլաթթու), B12 (ցիանակոբլամին): Վիտամին B6-ը (պիրիդոքսին) ապահովում է սպիտակուցների և ճարպերի բնականոն յուրացումը, մասնակցում ազոտային փոխանակությանը: Անբավարարությունն առաջացնում է վաղ տարիքի երեխաների աճման կասեցում, ստամոքսաղիքային խանգարումներ, սակավարյունություն, բարձր դրդելիություն, իսկ հղիների մոտ` բերանաբորբ, դեմքի և պարանոցի մաշկի, գլխի մազածածկ հատվածի բորբոքում, անքնություն, դյուրագրգռելիություն: Պիրիդօքսինը չնչին քանակությամբ պարունակվում է բուսական և կենդանական ծագման շատ սննդամթերքներում (գարեջրի չոր խմորասնկեր, ցորենի թեփ, գարի, եգիպտացորեն, ոլոռ, կարտոֆիլ, գազար, բազուկ, տավարի միս, լյարդ, ձու, կովի կաթ և այլն): Սովորական պայմաններում B6 վիտամինային անբավարարություն չի առաջանում, որովհետև բավարար քանակությամբ սինթեզվում է աղիքային բակտերիաների կողմից: Հակաբիոտիկների և սուլֆանիլամիդային պատրաստուկների առանց հսկողության ընդունումն ընկճում է աղիքային միկրոօրգանիզմների ֆունկցիան, և վիտամինների արտադրությունը նվազում է: Պիրիդոքսինը կայուն է թթուների, ալկալիների, բարձր ջերմաստիճանի նկատմամբ, իսկ արևի ճառագայթներից քայքայվում է (տաք պայմաններում ավելի արագ): Քանի որ վիտամին B6-ը լայնորեն տարածված է բուսական և կենդանական մթերքներում և կայուն է խոհարարական մշակման ժամանակ` B6 վիտամինային անբավարարության կանխարգելման անհրաժեշտություն չկա: Վիտամին B6-ի ԱՆԲԱՎԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ կլինիկական դրսևորումները Կյանքի սովորական պայմաններում մարդկանց օրգանիզմում B6 անվիտամինություն չի դիտվում: Հղի կանանց մոտ, հատկապես վաղ տոքսիկոզների դեպքում կարող են նկատվել դյուրագրգռելիություն, ախորժակի կորուստ, սրտխառնոց, ստամոքսաղիքային համակարգի խանգարումներ, բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի և մաշկի վրա բորբոքային երևույթներ: Կրծքի երեխաների մոտ, հատկապես եթե նրանց կերակրում են չոր կաթնախառնուրդներով, նկատվում է աճման կասեցում: ՎԻՏԱՄԻՆ B 9 (ֆոլաթթու) Մարդու համար գործնական նշանակություն ունեն հետևյալ վիտամինները`B1 (թիամին), B2 (ռիբոֆլավին) B3 կամ PP (նիկոտինաթթու), B5 (պանտոտենաթթու), B6 (պիրիդոքսին), B9 (ֆոլաթթու), B12 (ցիանակոբլամին): Վիտամին B9-ը (ֆոլաթթու) մասնակցում է որոշ ամինաթթուների, նուկլեինաթթուների սինթեզին, խթանում է ոսկրածուծի արյունաստեղծման ֆունկցիան, նպաստում վիտամին B12-ի յուրացմանը: Ֆոլացինի խմբի կարևոր ներկայացուցիչը ֆոլաթթուն է, որը տարածված է բուսական և կենդանական աշխարհում: Առավել շատ պարունակվում է լյարդում, երիկամներում, բույսերի կանաչ տերևներում: Սինթեզվում է բույսերի, շատ բակտերիաների և սնկերի կողմից: Մարդու աղիքների միկրոօրգանիզմները սինթեզում են մեծ քանակությամբ ֆոլաթթու, որը բավարարում է օրգանիզմի պահանջը: Խոհարարական մշակման և պահածոյացման հետևանքով ֆոլաթթուն քայքայվում է: Վիտամին B9-ի ԱՆԲԱՎԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ կլինիկական դրսևորումները Օրգանիզմում վիտամին B9-ի անբավարարության դեպքում առաջանում են ծանր սակավարյունություն, ինչպես նաև ստամոքսաղիքային (աղաթթվի բացակայություն, փորկապություն, լուծ) և զգայնության խանգարումներ: ՎԻՏԱՄԻՆ B 12 (ցիանակոբլամին) Մարդու համար գործնական նշանակություն ունեն հետևյալ վիտամինները`B1 (թիամին), B2 (ռիբոֆլավին) B3 կամ PP (նիկոտինաթթու), B5 (պանտոտենաթթու), B6 (պիրիդոքսին), B9 (ֆոլաթթու), B12 (ցիանակոբլամին): Վիտամին B12-ը (ցիանակոբլամին) ունի մեծ կենսաբանական ակտիվություն: Մասնակցում է մեթիոնինի, նուկլեինաթթուների սինթեզին, արյունաստեղծմանը և այլն: Վիտամին B12-ը օրգանիզմը ստանում է սննդի հետ, որոշ չափով սինթեզում են աղիքների միկրոօրգանիզմները: Այն հիմնականում պարունակվում է կենդանական ծագման մթերքներում, հատկապես տավարի լյարդում: Ցիանակոբալամինը կիրառվում է բժշկության, անասնաբուծության և թռչնաբուծության բնագավառներում: Արդյունաբերության մեջ ստանում են մանրէակենսաբանական սինթեզի եղանակով: Վիտամին B12-ի անբավարարության կանխարգելման համար կարևոր նշանակություն ունեն լիարժեք` կենդանական ծագման մթերքներով հարուստ սնունդը, ճիճվային հիվանդությունների կանխումը և բուժումը, քանզի օրգանիզմում մակաբուծող որդերն օգտագործում են մեծ քանակությամբ ցիանակոբալամին, որի պատճառով էլ ճիճվային հիվանդությունները հաճախ ուղեկցվում են սակավարյունությամբ: